Action for the annulment of fictitious inheritance acceptance

Πώς μπορεί να ανατραπεί η αποδοχή κληρονομίας που επήλθε λόγω παραμέλησης της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης

Σύμφωνα με το άρθρο 1847 του Αστικού Κώδικα, η αποδοχή κληρονομίας πραγματοποιείται ακόμα και χωρίς τη σύνταξη του σχετικού συμβολαιογραφικού εγγράφου, αυτοδικαίως, απο τη στιγμή που ολοκληρώνεται για έκαστο κληρονόμο το διάστημα τεσσάρων μηνών ‘απο τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο αυτής’. Αφετήριο σημείο δηλαδή της εν λόγω προθεσμίας είναι ο χρόνος θανάτου του κληρονομούμενου. Στην περίπτωση που έχει προηγηθεί νόμιμη και εμπρόθεσμη αποποίηση κάποιου προηγούμενου κληρονόμου ή έκπτωσή του λόγω θανάτου, αφετήριο σημείο είναι η γνώση της αποποίησης της κληρονομίας ή του θανάτου του κληρονόμου εκείνου στη μερίδα του οποίου υπεισέρχεται ο επόμενος κληρονόμος, για τον οποίο εκκινεί νέα τετράμηνη προθεσμία αποποίησης απο το χρόνο που έλαβε γνώση των γεγονότων αυτών. Αν περάσει η προθεσμία αυτή, η κληρονομία θεωρείται κατά το νόμο ότι έχει γίνει κατά αμάχητο τεκμήριο αποδεκτή.

    Η μόνη περίπτωση που το δίκαιο θεωρεί επιτρεπτή την ανατροπή της σιωπηρής αποδοχής κληρονομίας που επέρχεται λόγω παρέλευσης της τετράμηνης προθεσμίας είναι όταν η βούληση του κληρονόμου σχηματίστηκε μετά απο πλάνη, η οποία πρέπει να είναι μάλιστα ‘ουσιώδης’ ή μετά απο απάτη ή απειλή. Πλάνη του κληρονόμου εν προκειμένω υφίσταται όταν η αποδοχή που επέρχεται κατά τον τρόπο αυτό αυτοδικαίως, χωρίς δηλαδή καμία ενέργεια απο πλευράς του,  δεν συμφωνεί με τη βούλησή του. Για ‘ουσιώδη πλάνη’ πρόκειται όταν αυτή αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομίας, ώστε αν ο κληρονόμος γνώριζε την αληθινή κατάσταση ως προς το σημείο αυτό, δεν θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποίησης. Η πλάνη σχετικά την αξία της κληρονομικής μερίδας ή την ύπαρξη χρεών της κληρονομίας δεν θεωρείται ουσιώδης, σύμφωνα με το άρθρο 1857 παρ. 3 και κατά τις αποφάσεις των δικαστηρίων και συνεπώς δεν δικαιολογεί ακύρωση.

Η εσφαλμένη γνώση ή άγνοια που δημιουργείται λόγω πλάνης μπορεί να οφείλεται και σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομίας καλούμενη ως ‘πλάνη περί το δίκαιο’ ή ‘νομική πλάνη’ (βλ. απόφαση Ολομέλειας ΑΠ 3/1989 καθώς και ΑΠ 1570/2010), που είναι και η συνηθέστερη περίπτωση στην πράξη. Τέτοια πλάνη υφίσταται όταν υπάρχει άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομίας, όπως α) πλάνη για την ύπαρξη της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης ή πλάνη για τη νομική σημασία της άπρακτης παρέλευσης της ανωτέρω προθεσμίας, β) η πλάνη ως προς το εναρκτήριο γεγονός της προθεσμίας αποποίησης (π.χ ως προς τον ακριβή χρόνο δημοσίευσης διαθήκης), γ) η πλάνη ως προς το ότι έχει προβεί σε έγκυρη αποποίηση ενώ κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Απο την επισκόπηση των δικαστικών αποφάσεων προκύπτει επίσης ότι όταν ο κληρονόμος είναι ανήλικος ο οποίος τελεί υπο νόμιμη εκπροσώπηση (γονική μέριμνα) το στοιχείο της γνώσης κρίνεται στο πρόσωπο του νομίμου εκπροσώπου του, αφού μόνο αυτός δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομία που έχει επαχθεί στο ανήλικο (βλ. Ειρηνοδικείο Σάμου υπ’αρ. 74/2016 και Εφετείο Θεσσαλονίκης υπ’αρ. 2120/2015 ).
Συνεπώς, στις ως άνω περιπτώσεις μπορεί να ασκηθεί δικαστικώς αγωγή ακύρωσης της πλασματικής, όπως καλείται, αποδοχής κληρονομίας, η οποία πρέπει να ασκηθεί εντός προθεσμίας έξι μηνών απο το χρονικό σημείο κατά το οποίο αίρεται η πλάνη και σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται ακύρωση όταν περάσουν είκοσι χρόνια απο την αποδοχή (απο την επομένη της συμπλήρωσης της προθεσμίας αποποίησης). Συνήθως η πλάνη διαρκεί μέχρι την έναρξη των οχλήσεων εκ μέρους των δανειστών της κληρονομίας. Η αγωγή ασκείται ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου κατά την τακτική διαδικασία και κατά τόπο αρμόδιο είναι το δικαστήριο του τόπου της τελευταίας εν ζωή κατοικίας ή διαμονής του κληρονομούμενου. Εναγόμενοι στην αγωγή αυτή είναι όσοι έλκουν νόμιμο συμφέρον απο την οριστική κτήση μίας κληρονομίας, όπως ο δανειστής της κληρονομίας (π.χ Δημόσιο, τράπεζες, τρίτοι δανειστές) ο οποίος δύναται να στραφεί κατά της ατομικής περιουσίας του κληρονόμου και οι κληροδόχοι και ως εκ τούτου αυτοί θα είναι εναγόμενοι στην αγωγή (βλ. Σταμάτη Κουμάνη, Η αποποίηση της κληρονομίας, 2015, Εκδόσεις Σάκκουλα, 336-339, απόφαση υπ’αρ. 1/2016 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Δράμας).

Οι αποφάσεις των δικαστηρίων μας κατά την εξέταση αγωγών ακύρωσης σιωπηρής (πλασματικής) αποδοχής λόγω πλάνης προκειμένου να διαπιστώσουν την ύπαρξη πλάνης στο πρόσωπο των εναγόντων ως προς την ύπαρξη αποσβεστικής προθεσμίας αποποίησης καθώς και ως προς τις έννομες συνέπειες της άπρακτης παρέλευσής της, εξετάζουν ορισμένα κριτήρια, όπως για παράδειγμα τη μορφωτική κατάσταση αυτών που ισχυρίζονται την πλάνη, την ύπαρξη κοινωνικού κύκλου ο οποίος μπορεί να συμβουλεύσει ή να καθοδηγήσει αναφορικά με την προθεσμία αποποίησης, την ύπαρξη τυχόν συνεννόησης με τους λοιπούς συγγενείς οι οποίοι αποποιήθηκαν σε προγενέστερο χρόνο  καθώς και άλλα κριτήρια (βλ. απόφαση Εφετείου Αθηνών υπ’αρ. 3877/2015, απόφαση Εφετείου Θεσσαλονίκης υπ’αρ. 1920/2013 κ.ά.).